معماری خانه های قدیمی نشان از درک و اندیشه وذوق گذشتگان این دیار است.هر چند امروزه به خاطر گسترش شهر سازی اثر چندانی از این بناها نمانده ولی خاطرات آن خانه های مهر همچنان در اذهان مردم شهرباقیست.شاید تنها سند از گذشته مردم شهر که همچنان نماد معماری قدیم خانه های شهر بوده ، خانه فرهنگ (خانه اربابی قدیم) باشد.
از جمله خصوصيات خانه های قديمی دراستان اصفهان و البته کرکوند مساحت زياد آن است. سبك معماری آنها نيز به اين صورت است كه از دو قسمت اندرونی و بيرونی بوده است.
اين خانه ها از قسمت های ذيل تشكيل می شده اند: 1. سكو 2- سردر ورودی 3- در ورودی 4- هشتی 5- دالان 6- ايوان ها 7- حياط و اتاقهای اطراف آن 8- حوض 9. آشپزخانه 10.سرويس ها
سكو: محلی در دو سوی در ورودی ، برای استراحت در هنگام انتظار، برای ورود يا گفت و گو با همسايه ها
سر در ورودی : هلال تزئينی روی در و تنها قسمت خارج از خانه كه اغلب كاشی كاری دارد یا به صورت گچ بری ساده و معمولاً طوری ساخته می شد كه در زمستانها مانع از ريزش برف و باران بود و در تابستانها نيز مانعی برای تابش مستقيم آفتاب به شمار می رفت. در بالای سردر آياتی از قرآن كريم يا عبارات مذهبی نوشته می شد تا هنگام ورود و خروج از زير آيات قرآنی يا روايات و عبارات دينی عبور كنند.
در ورودی : در بيشتر خانه های سنتی ، درهای ورودی دو لنگه و چوبی هستند و هر لنگه كوبه ای نيز دارد . زن ها حلقه ای كه صدای زيری داشت ، به صدا در می آوردند و مردها كوبه ی چكشی شكل را كه صدای بمی داشت .
هشتی : بلافاصله پس از ورودی به فضای هشتی می رسيم. اغلب به شكل هشت ضلعی يا نيمه هشت ضلعی و يا بيشتر مواقع چهار گوش است. هشتی دارای سقفی كوتاه و يك منفذ كوچك نور در سقف گنبدی شكل آن است و عموماً سكوهائی برای نشستن در آن طراحی شده است. هشتی برای انشعاب قسمت های مختلف خانه و گاه برای دسترسی به چند خانه ساخته می شد. در خانه های بزرگ ، اندروني و اقامتگاه های خدمتكاران نيز به هشتی راه داشتند و اغلب برای جدا سازی آقايان و خانم ها دو قسمتی ساخته می شد.
دالان (راهرو) : د الان راهروی باريكی بود كه با پيچ و خم وارد شونده را از هشتی به حياط خانه هدايت می كرد. پيچ و خم دالان بری رعايت حريم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند سريعاً فعاليت های جاری در حياط را متوجه شود.
حياط : حياط در خانه های قديمی مركز و قلب ساختمان بود. ، حياط مركزی همراه با ايوان در هر سمت ، ويژگی بود كه از گذشته های دور در معماری ايرانی حضور داشت ؛ البته اين امكان وجود داشت كه حياط از نظر هندسی مركز خانه نباشد اما از نظر زندگی و انجام فعاليت ها و ايجاد ارتباط بين قسمت های مختلف خانه، تعبيه ديد و ساير مسائل مركز خانه محسوب می شد. حياط محلی برای برگزاری مراسم مختلف نظير مراسم مذهبی ، عروسی و تجمع اقوام بود. معمولاً چهار گوش بود. ابعاد حيات را تعداد و عملكرد فضاهای اطراف آن تعيين می كنند. هر حياط معمولاً يك حوض و چند باغچه دارد كه بسته به شرايط مختلف محلی نظير آب و هوا و عوامل فرهنگی اشكال متفاوتی می يابد. سازمان دهی فضاهای محصور حياط به گونه ای بود كه با تغييرات فصلی و كاركردهای مختلف اتاق های مجاور متناسب باشد.
حوض و باغچه : در حياط سازی خانه های قديمی حوض و باغچه معتبرترين عناصر حياط سازی به شمار می رفت.
تالار: اين عنصر عموماً فضائی بود با تزئينات بسيار زيبا و پركار كه در كنار اتاق های ساده زندگی در خانه های سنتی كاملاً مشهود بود. تالار با گچبری، آئينه كاری، نقاشي روی گچ، مقرنس و با نقاشی روی چوب تزئين می شدند. تالار برای پذيرايی از مهمانان محترم و مخصوص مورد استفاده قرار می گرفت.
نشيمن: نشيمن، اتاق هائی بود كه از تالار اهميت كمتری داشتند و از اتاق های ساده مهمتر بودند نشيمن، محل تجمع افراد خانواده ومهمانهای بسيار نزديك به حساب می آمد اين عناصر از نظر تزئينات بسيار ساده بودند.
آشپزخانه: معمولاً مربع يا مستطيل است . نزديك آب انبار و چاه آب قرار دارد. در درون آشپزخانه ، محلی برای پخت و پز ، ذخيره ی چوب و تنور پخت نان و در درون ديوار آن تاقچه ای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبيه شده است
آبريزگاه (توالت) و حمام: در سطح پايين تری قرار می گرفتند: نخست به دليل سهولت در استفاده از آب و زهكشی آن ؛ دوم گرمای آن. حمام به دو بخش تقسيم می شد: يكی برای تعويض لباس (سر بينه) و ديگری برای شست وشو (گرم خانه)
جهت خانه ها : جهت خانه تابع زاويه ی نور خورشيد و قبله است . هر وجه خانه برای فصل خاصی از سال مناسب بود و عناصری مانند تالار ، بادگير، پنج در ع سه دری و ارسی در شمار راه حل ها بودند. در اكثر قريب به اتفاق خانه های سنتی، محور اصلی بنا، محور شمالی جنوبی بودند و بهترين موقعيت را برای گرفتن نور خورشيد داشتند تا در روزهای گرم تابستان از سايه و در زمستان از گرمای خورشيد برخوردار باشد ؛ فضاهای اصلی زندگی نيز در دو سمت شمالی و جنوب ساخته می شدند و فضاهائی كه اهميت كمتری داشتند، به خصوص فضاهای خدماتی در دو سمت شرق و غرب ساخته می شدند.
فضاهای نگهداری از حیوانات:معمولاً این بخش فقط در روستاها وآبادیها قابل رؤیت بود.معمولاً در ورودی دالان از سایر بخشها جدا می گردید.روستاییان احشام و چهارپایان خود را در این بخش نگهداری و از فراورده های تولیدی آنها استفاده می کردند. این مکانها دارای سقفی گنبدی شکل بودند.
