پشه خاکیها حشرات کوچکی با اندازه 5-2 میلیمتر و بدنی پر مو ، چشم های بزرگ و پاهای نسبتا ً بلند هستند. پشه خاکیها دارای دگردیسی کامل بوده ، ماده ها تخم خود را در نقاط مرطوب مانند: شکاف سنگ فرشها ، شکافها و سوراخهای سطح زمین ، ريشه خارجی درختان ، شکافهای موجود در کف طویله و مرغداریها ، میان شاخ و برگ های ریخته شده قرار می دهند. تخم ها پس از گذارندن دوره خود تبدیل به لارو می شوند و دارای 4 مرحله لاروی می باشند که پس از طی این دوره که بستگی به شرایط محیطی دارد تبدیل به شفیره وسپس بالغ میگردند. پشه خاکیهای بالغ را میتوان در لابلای شاخه و برگ گیاهان در سطح زمین ، لانه حیوانات ، شکافها و سوراخ های درختان ، شکاف سنگ ها ، داخل غارها و اماکن انسانی و حیوانی مشاهده نمود.
سیکل زندگی پشه خاکیها 100- 30 روز است وبستگی کامل به شرایط محیطی دارد . پشه خاکیهای نر و ماده از شیره گیاهی تغذیه میکنند ولی ماده ها برای تخمگذاری و رسیدن تخم ها بایستی خونخواری نمایند. پشه خاکیهای ماده نقاط کم مو و باز بدن را مورد گزش قرارمی دهند. میزبان این حشرات انسانها حیوانات اهلی ، سگها ، جوندگان اهلی و وحشی ، مار ، مارمولک و گاهی پرندگان می باشند.
بیماریهای منتقله توسط پشه خاکیها را لیشما نیوز گویند0 لیشما نیوزها در اغلب نقاط جهان وجود دارند و از بیماری های مشترک انسان و حیوانات بشمار می آیند که ممكنست به صورت ضایعات پوستی (سالک) و یا ضایعات احشائی (کالاآزار) و جلدي مخاطي تظاهر نمایند كه توسط انگل ليشما نیا ها ایجاد شوند. انگلهای ليشمانیا در داخل سلولهای تک هسته ای بیگانه خوار جوندگان ، گوشتخواران و خزندگان رشد می کنند. انگلهای لیشمانیا توسط پشه خاکیها منتقل می شوند
ليشما نيوزجلدی = سالک
* دونوع سالک وجود دارد : نوع شهری و نوع روستایی که از نظر ناقل ، تظاهرات بالینی دارای تفاوتهایی می باشند
1- سالک نوع شهری – نوع خشك
دوره بیماری : پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و گذشت 8-2 ماه در محل گزش برجستگی به رنگ قرمز ایجاد میشود که کمی خارش دارد ولی فاقد درد می باشد با گذشت چند هفته این برجستگی سفت می شود و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از 3-2 ماه در روی برجستگی فرو رفتگی به عمق 1 میلیمتر ایجاد می شود که ترشحات زرد رنگی از آن به خارج تراوش می کندکه ترشحات کم کم به صورت دلمه در می آیند بتدریج رنگ دلمه قهوه ای می شود و سرانجام به صورت زخم سر باز در می آید این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است اگر دلمه از روی زخم برداشته شود زخم دارای سطحی شفاف و قرمزرنگ ميباشد که کف آن فرو رفته است، این زخم درد ندارد ولی گاهی دارای کمی خارش است .
فصل شیوع بیماری : در تمام فصول سال
تعداد زخم : بسته به تعداد گزش پشه خاکی اغلب 2-1 زخم و گاهی بیشتر
بهبودی : از مرکز زخم شروع می شود . دلمه شروع خشک شدن می نماید ، التهاب کاهش می يابد و پس ازگذشت 12-6 ماه زخم کاملاً خوب می شود ولي سطح زخم ناصاف است 0محل زخم بصورت اسكار مشاهده ميشود .
2 - سالک نوع روستایی = نوع مرطوب
دوره بیماری: پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و پس از چند هفته در محل گزش برجستگی جوش مانند: همراه با التهاب ایجاد می شود که پس از گذشت 14-10 روز به صورت زخم در می آید زخم به سرعت بزرگ و اطراف آن ملتهب و قرمز می شو د و لبه های زخم داراي حاشيه است . این زخم با ترشحات چرکی توام می شود زخم به سرعت بهبود می یابد 0
بهبودی : از وسط و اطراف زخم به صورت همزمان صورت می گیرد 6-4 ماه پس از شروع آن کلاً خوب می شود جاي زخم در محل گزش بصورت اسكار باقي ميماند.
فصل شیوع : شروع بیماری از اول تابستان تا اوایل پاییز
تعداد زخم : بسیار زیاد گاهی تا 30 عدد
ليشما نیوز احشائی = کالا آزار
این بیماری به صورت تک گیر و پس از گذشته پشه خاکی ماده آلوده بروز می کند در نقاطی بطور دسته جمعی مشاهده می شود این بیماری بیشتر در اطفال دیده می شود.
بیماری به صورت حاد در کودکان کمتر از دو سال و به صورت مزمن در سنین بالاتر مشاهده میشود در نوع حاد بیماری با تب شدید و ناگهانی ، استفراغ ، بزرگی کبد و طحال ، خونریزی زیر جلدی ، کم خوني و انعقاد خون در عروق ظاهر می شود0
در نوع مزمن تب به تدریج افزایش می یابد و پس از 4-2 هفته دمای بدن C0 37 می شود که مجددا 3-2 هفته بعد عود می کند تب و لرز شدید و 1 روز در میان (شبيه مالاریا) و تب که به صورت خفیف ادامه می یابد بزرگ شدن تدریجی شکم ، رنگ پریدگی ، تب شبانه ، کم خونی ، بیقراری ، بی اشتهایی ، خونریزی زیر جلدی وخونريزي دستگاه گوارش ، یرقان ، خشکی و ضخیم شدن و تیرگی پوست . نازك و کم پشت شدن موهای سر ، تورم اندام ها ، سوء تغذيه تظاهر می نماید0
عوارض بیماری
خونریزی دستگاه گوارش و ریه ها ، انعقاد خون داخل عروق، عفونت های شدید ثانوي جهت پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي منتقله توسط پشه خاكيها بايستي كنترل و مبارزه با ناقلين و مخازن انجام شود.
مبارزه با پشه خاکیها
از آنجایکه پشه خاکیها ناقلین ليشمانيوز پوستی یا سالک (شهری ، روستایی) و کالاآزار می باشند (ليشمانيوز جلدي مخاطي تا كنون در ايران مشاهده نشده است ) از بین بردن اين حشرات در كاهش موارد بیماری بسیار اهمیت دارد لذا بایستی اقدام به مبارزه و كنترل این حشرات نمود با توجه به این كه اين حشره بیشتر در شكافهاي موجود بر روي ريشه درختان و سنگها و ... در نقاط مرطوب زندگی خود را می گذراندضمن اينكه تعدادي از پشه خاكيها در لانه جوندگان هم زندگي ميكنند مبارزه با پشه خاكيها بسيار مشكل است ولي ناگزير بایستی از حشره کشها استفاده كرد دیوارها و نقاط مرطوب را بایستی لااقل تا ارتفاع 40-30 سانتیمتر سمپاشی نمود زیرا پشه خاکیها پروازکوتاه داشته ودر اثر تماس با حشره كش از بین خواهند رفت در اماكن آلوده استفاده از توریهای ریز بافت و نصب آنها روی پنجره ها و دربها و استفاده ازمواد دور کننده حشرات جهت حفاظت شخصی توصيه ميگردد .
از بین بردن جوندگان خصوصا جوندگان وحشی لااقل 500-300 متر اطراف آبادیهای آلوده و انجام سم پاشی ابقايي همراه با جونده كشي به صورت مداوم و در مورد مخازن کالا آزار از بین بردن سگها و گوشتخواران وحشی توصيه ميشود.
سیکل زندگی پشه خاکیها 100- 30 روز است وبستگی کامل به شرایط محیطی دارد . پشه خاکیهای نر و ماده از شیره گیاهی تغذیه میکنند ولی ماده ها برای تخمگذاری و رسیدن تخم ها بایستی خونخواری نمایند. پشه خاکیهای ماده نقاط کم مو و باز بدن را مورد گزش قرارمی دهند. میزبان این حشرات انسانها حیوانات اهلی ، سگها ، جوندگان اهلی و وحشی ، مار ، مارمولک و گاهی پرندگان می باشند.
بیماریهای منتقله توسط پشه خاکیها را لیشما نیوز گویند0 لیشما نیوزها در اغلب نقاط جهان وجود دارند و از بیماری های مشترک انسان و حیوانات بشمار می آیند که ممكنست به صورت ضایعات پوستی (سالک) و یا ضایعات احشائی (کالاآزار) و جلدي مخاطي تظاهر نمایند كه توسط انگل ليشما نیا ها ایجاد شوند. انگلهای ليشمانیا در داخل سلولهای تک هسته ای بیگانه خوار جوندگان ، گوشتخواران و خزندگان رشد می کنند. انگلهای لیشمانیا توسط پشه خاکیها منتقل می شوند
ليشما نيوزجلدی = سالک
* دونوع سالک وجود دارد : نوع شهری و نوع روستایی که از نظر ناقل ، تظاهرات بالینی دارای تفاوتهایی می باشند
1- سالک نوع شهری – نوع خشك
دوره بیماری : پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و گذشت 8-2 ماه در محل گزش برجستگی به رنگ قرمز ایجاد میشود که کمی خارش دارد ولی فاقد درد می باشد با گذشت چند هفته این برجستگی سفت می شود و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از 3-2 ماه در روی برجستگی فرو رفتگی به عمق 1 میلیمتر ایجاد می شود که ترشحات زرد رنگی از آن به خارج تراوش می کندکه ترشحات کم کم به صورت دلمه در می آیند بتدریج رنگ دلمه قهوه ای می شود و سرانجام به صورت زخم سر باز در می آید این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است اگر دلمه از روی زخم برداشته شود زخم دارای سطحی شفاف و قرمزرنگ ميباشد که کف آن فرو رفته است، این زخم درد ندارد ولی گاهی دارای کمی خارش است .
فصل شیوع بیماری : در تمام فصول سال
تعداد زخم : بسته به تعداد گزش پشه خاکی اغلب 2-1 زخم و گاهی بیشتر
بهبودی : از مرکز زخم شروع می شود . دلمه شروع خشک شدن می نماید ، التهاب کاهش می يابد و پس ازگذشت 12-6 ماه زخم کاملاً خوب می شود ولي سطح زخم ناصاف است 0محل زخم بصورت اسكار مشاهده ميشود .
2 - سالک نوع روستایی = نوع مرطوب
دوره بیماری: پس از گزش پشه خاکی ماده آلوده و پس از چند هفته در محل گزش برجستگی جوش مانند: همراه با التهاب ایجاد می شود که پس از گذشت 14-10 روز به صورت زخم در می آید زخم به سرعت بزرگ و اطراف آن ملتهب و قرمز می شو د و لبه های زخم داراي حاشيه است . این زخم با ترشحات چرکی توام می شود زخم به سرعت بهبود می یابد 0
بهبودی : از وسط و اطراف زخم به صورت همزمان صورت می گیرد 6-4 ماه پس از شروع آن کلاً خوب می شود جاي زخم در محل گزش بصورت اسكار باقي ميماند.
فصل شیوع : شروع بیماری از اول تابستان تا اوایل پاییز
تعداد زخم : بسیار زیاد گاهی تا 30 عدد
ليشما نیوز احشائی = کالا آزار
این بیماری به صورت تک گیر و پس از گذشته پشه خاکی ماده آلوده بروز می کند در نقاطی بطور دسته جمعی مشاهده می شود این بیماری بیشتر در اطفال دیده می شود.
بیماری به صورت حاد در کودکان کمتر از دو سال و به صورت مزمن در سنین بالاتر مشاهده میشود در نوع حاد بیماری با تب شدید و ناگهانی ، استفراغ ، بزرگی کبد و طحال ، خونریزی زیر جلدی ، کم خوني و انعقاد خون در عروق ظاهر می شود0
در نوع مزمن تب به تدریج افزایش می یابد و پس از 4-2 هفته دمای بدن C0 37 می شود که مجددا 3-2 هفته بعد عود می کند تب و لرز شدید و 1 روز در میان (شبيه مالاریا) و تب که به صورت خفیف ادامه می یابد بزرگ شدن تدریجی شکم ، رنگ پریدگی ، تب شبانه ، کم خونی ، بیقراری ، بی اشتهایی ، خونریزی زیر جلدی وخونريزي دستگاه گوارش ، یرقان ، خشکی و ضخیم شدن و تیرگی پوست . نازك و کم پشت شدن موهای سر ، تورم اندام ها ، سوء تغذيه تظاهر می نماید0
عوارض بیماری
خونریزی دستگاه گوارش و ریه ها ، انعقاد خون داخل عروق، عفونت های شدید ثانوي جهت پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي منتقله توسط پشه خاكيها بايستي كنترل و مبارزه با ناقلين و مخازن انجام شود.
مبارزه با پشه خاکیها
از آنجایکه پشه خاکیها ناقلین ليشمانيوز پوستی یا سالک (شهری ، روستایی) و کالاآزار می باشند (ليشمانيوز جلدي مخاطي تا كنون در ايران مشاهده نشده است ) از بین بردن اين حشرات در كاهش موارد بیماری بسیار اهمیت دارد لذا بایستی اقدام به مبارزه و كنترل این حشرات نمود با توجه به این كه اين حشره بیشتر در شكافهاي موجود بر روي ريشه درختان و سنگها و ... در نقاط مرطوب زندگی خود را می گذراندضمن اينكه تعدادي از پشه خاكيها در لانه جوندگان هم زندگي ميكنند مبارزه با پشه خاكيها بسيار مشكل است ولي ناگزير بایستی از حشره کشها استفاده كرد دیوارها و نقاط مرطوب را بایستی لااقل تا ارتفاع 40-30 سانتیمتر سمپاشی نمود زیرا پشه خاکیها پروازکوتاه داشته ودر اثر تماس با حشره كش از بین خواهند رفت در اماكن آلوده استفاده از توریهای ریز بافت و نصب آنها روی پنجره ها و دربها و استفاده ازمواد دور کننده حشرات جهت حفاظت شخصی توصيه ميگردد .
از بین بردن جوندگان خصوصا جوندگان وحشی لااقل 500-300 متر اطراف آبادیهای آلوده و انجام سم پاشی ابقايي همراه با جونده كشي به صورت مداوم و در مورد مخازن کالا آزار از بین بردن سگها و گوشتخواران وحشی توصيه ميشود.
